گزارش برگزاری پیش نشست اول همایش ملی حاشیه نشینی در دانشگاه حضرت معصومه (علیها سلام)

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه نخستین پیش نشست همایش ملی حاشیه نشینی از منظر علوم انسانی و اسلامی با عنوان «حاشیه نشینی و پیامدهای آن بر زیست بوم های علمی و فرهنگی» مورخ 4 اسفند 1403 در دانشگاه حضرت معصومه (س) برگزار گردید. 

در ابتدای جلسه دکتر نکونام دبیر نشست به بین رشته‎ای بودن مسئله حاشیه‎نشینی اشاره کردند و بر آسیب‎های مناطق حاشیه‎نشین بخصوص آسیب‎های امنیتی تاکید کردند.

دکتر توانا دبیر اجرایی همایش ملی حاشیه نشینی به عنوان اولین سخنران نشست به شرح ماموریت ملی پژوهشگاه، ساماندهی مسائل فرهنگی اجتماعی حاشیه‌نشینی پرداخت و گفت: بی شک در آموزه‌های اسلام، قسط و عدل یکی از محورهای اصلی و یکی از اهداف مهم اجتماعی است. حاشیه‌نشینی را شاید بتوان عموما محصول نابرابری و ناعدالتی دانست. مهاجرت از مناطق کم برخوردار به مناطق برخوردار، مناطق حاشیه‌نشین ایجاد می‌کند که دچار ناهماهنگی و ناسازگاری نسبی با متن شهرهاست. تلاش برای جداسازی این مناطق از بدنه شهرهای بزرگ تا کنون ناموفق بوده است پس باید به دنبال راه‌حل‎هایی بود که به جای حذف و جداسازی، بتوان به هم‌زیستی مسالت‌آمیز و تبادلات فرهنگی سازنده بین متن و حاشیه رسید. پرهیز از تهدیدنگری مطلق به مناطق حاشیه‌نشین، پذیرش مسئولیت های سخت در اجرای وظایف اخلاقی و قانونی در قبال ساکنان این منطق، ایجاد و گسترش ارتباطات، هویت بخشی به ساکنان در فرایند تعاملات نزدیک علمی و فرهنگی، مشارکت دادن ساکنان در حل مسائل فرهنگی و اجتماعی خویش از جمله گام های موثری است که می‌تواند عدم تقارن متن و حاشیه را به هم نزدیک سازد. لازم می دانم به عنوان دبیر اجرایی همایش ملی حاشیه‌نشینی از منظر علوم انسانی و اسلامی، نکاتی را درباره این همایش یه عرض برسانم.

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان یکی از مراکز مهم پژوهشی فعال در ایجاد ارتباط بین علوم انسانی و اسلامی، طی سال های گذشته، فعالیت‌های میدانی نیز در مناطق کم برخوردار داشته است. این تلاش‌ها منجر به دریافت مدال افتخاری تحت عنوان «ماموریت ملی ساماندهی مسائل فرهنگی اجتماعی حاشیه نشینی کلانشهرها» از سوی وزارت علوم و سازمان اجتماعی کشور شده است. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در راستای این ماموریت سترگ که یکی از هشت ماموریت واگذار شده به مراکز آموزش عالی منتخب کشوره بوده دست به مجموعه اقداماتی زده است که در نهایت به مرجعیت علمی این مرکز پژوهشی در مطالعات فرهنگی اجتماعی حاشیه‌نشینی و ایجاد توان لازم برای پشتیبانی از اقدامات و برنامه های سازمان اجتماعی کشور خواهد شد. از جمله اقدامات مهم اخیر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، برگزاری همایشی ملی با عنوان «حاشیه نشینی: زمینه ها، آسیب ها و راهکارها از منظر علوم انسانی و اسلامی» بوده است. این در حالیستکه غالب بلکه عموم همایش های مرتبط با حاشیه نشینی با رویکرد متفاوت از منظر علوم انسانی و اسلامی بوده است. این همایش دارای مجوز موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام(isc) است و 22 دانشگاه و مرکز و ارگان دولتی حمایت خود را از آن اعلام کرده اند. فراخوان مقاله همایش در 7 محور اصلی و 34 محور فرعی اطلاع رسانی شده است. به یاری خداوند و در صورت عدم تغییر زمان برگزاری، این همایش 31 اردیبهشت 1404 برگزار خواهد شد.

دکتر کاویانی معاون پیشگیری دادگستری استان قم به عنوان سخنران دوم نشست به رویکردهای دستگاه قضایی در زمینه انتظامی، امنیتی و اجتماعی پرداخت. ایشان تاکید کردند در زمینه حاشیه‎نشینی، لازم است به سه مولفه اساسی بافت شهری، مدیریت شهری و شهروندان را توجه شود. وی متذکر شد مناطق بی‌دفاع شهری نیز جزء مناطق حاشیه‎نشینی هستند. ایشان در ادامه آماری مرتبط با حاشیه‌نشینی استان قم را مطرح کرده و گفت: 30 درصد جمعیت استان در 15 محله حاشیه‌نشین ساکن‎اند که 20 درصد آنها را اتباع تشکیل می‎دهند. ایشان اضافه کردند که در مناطق حاشیه‎نشین ده جرم شایع است که 5 مورد از آنها خشونت است. وی تاکید کرد حاشیه‎نشینی روستایی را نیز باید در کنار حاشیه‎نشینی شهری مورد توجه قرار گیرد. دکتر کاویانی در پایان به مسائل اولویت‎دار در زمینه حاشیه‎نشینی کمیته‎های تشکیل شده در زمینه حاشیه‎نشینی اشاره کرد.

در ادامه مسئولین کمیته های حاشیه‌نشینی استان به ارائه گزارشی از حوزه مربوطه خود پرداختند.

  دکتر حاتمی مدیر گروه مشاوره دانشگاه حضرت معصومه (ع) سومین سخنران نشست به ابعاد مختلف مسئله حاشیه‎نشینی پرداخت. ایشان با اشاره به اینکه در زمینه طلاق و خانواده فعالیت میدانی داشته گفت: آسیب‏های اجتماعی غالبا 20 سال از ما جلوترند. وی در زمینه فعالیت‌های علمی انجام شده در استان قم اظهار کرد: حدود 30 مقاله در موضوع حاشیه نشینی نوشته شده و ابعاد مختلف این موضوع را بخصوص برای مدیران روشن ساخته است. وی سپس ویژگی‎های مناطق حاشیه‌نشین را شامل: کمبود خدمات شهری، فقر، نابرابری و ادراک نابرابری به معنای احساس ظلم که خیلی تنش زاست و مدیریت ضعیف شهری دانستند. دکتر حاتمی سپس به مکان‎های مستعد حاشیه‎نشینی پرداختند. از نظر ایشان سکونتگاههای غیررسمی فاقد خدمات شهری، حومه‎های شهری، بافت‎های فرسوده، شهرها و روستاهای حاشیه‎ای، مناطق کارگری و صنعتی هستند.      

دکتر حاتمی در زمینه تاثیرات حاشیه‎نشینی گفتند: مشارکت سیاسی ضعیف و غیرموثر، تنش های اجتماعی و سیاسی ناشی از احساس بی عدالتی، پایین بودن کیفیت زندگی و توسعه نیافتگی، بالابودن آسیب های اجتماعی، تعارضات فرهنگی، پایین بودن تعلق به شهر، بالا بودن اضطراب و خشونت بخصوص خشونت خانوادگی از مهمترین پیامدهای حاشیه‎نشینی است.

با توجه به اینکه دانشگاه حضرت معصومه (ع) جزء مناطق بی‎دفاع شهری شهر قم محسوب می‎شود، جزء مناطق حاشیه‎نشین است لذا نگرانی‎هایی در زمینه افزایش مشکلات دانشگاه از این جهت وجود دارد که در این جلسه از ابعاد مختلف مورد بحث قرار گرفت. در این مباحث علاوه بر ذکر برنامه‎های مرتبط با مسئله حاشیه‎نشینی و از جمله حفظ یا بازگشت جمعیت به بافت های فرسوده فرهنگی، به مشکلات اجرای برنامه‎ها از جمله فقدان بودجه و پیوست‎های فرهنگی و اجتماعی اشاره شد.