برگزاری نشست «سلامت شهری و حاشیه نشینی»

پنجشنبه 13 شهریور نشست «سلامت شهری و حاشیه‎نشینی» با ارائه «دکتر علی مهدی» در سالن حکمت پژوهشگاه برگزار شد. این نشست با همکاری پژوهشکده مطالعات اسلامی آسیبهای اجتماعی دانشگاه شاهد و دبیرخانه حاشیه نشینی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار گردید.

در این نشست، دکتر علی‌مهدی، معاون مدیر کل دفتر پژوهش‌های کاربردی مرکز آموزش دولتی سازمان اداری و استخدامی کشور و همکار پژوهشکده مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی دانشگاه شاهد، به ارائه مباحث خود در زمینه «سلامت شهری و حاشیه‌نشینی» پرداختند.
دکتر علی‌مهدی ابتدا به سوابق تحقیقاتی خود اشاره کردند و گفتند: رساله کارشناسی ارشد و دکتری ایشان با موضوع «سلامت شهری» در محلات شهر قم بوده است. ایشان افزودند که در سال‌های اخیر، مطالعات مرتبط با سلامت شهری در دانشگاه‌های کشور، چند برابر افزایش یافته است؛ به‌ویژه پس از همه‌گیری کروناویروس که توجه بیشتری به این حوزه معطوف شد. 
علت افزایش مطالعات سلامت شهری در جهان و ایران، تراکم جمعیت در شهرهاست؛ به‌طوری‌که در سطح جهانی بیش از ۵۰ درصد و در ایران بیش از ۷۰ درصد جمعیت در مناطق شهری ساکن هستند.
در شرح عوامل مؤثر در پدیده حاشیه‌نشینی ایران، ایشان اصلاحات ارضی در دهه ۱۳۴۰ شمسی را شاه‌کلید درک این مسئله و مهم‌ترین عامل تاریخی آن دانستند. دکتر علی‌مهدی اهداف این طرح را سیاسی و شکست‌خورده ارزیابی کردند، چرا که به‌جای کاهش مهاجرت و نابرابری، منجر به افزایش قابل توجه آن‌ها شد. این مهاجرت گسترده، شهرنشینی را به‌همراه داشت که ارزش‌ها و هنجارهای شهری در آن نادیده گرفته می‎شود. اصلاحات ارضی تأثیر منفی چشمگیری نیز بر اقتصاد کشور — به‌ویژه بخش کشاورزی — گذاشت. در آن برهه شهرهای ایران توان و ظرفیت لازم برای پوشش شغلی جمعیت مهاجر را نداشتند.
در ادامه، ایشان به مباحث مرتبط با سلامت شهری پرداختند و بیان کردند که سلامت شهری در تعامل با ساختارهای کالبدی، اجتماعی و دیگر ابعاد تعریف می‌شود و ارتباط مستقیمی با مسئله حاشیه‌نشینی دارد. ایشان تأکید کردند که سلامت شهری تنها به سلامت جسمانی محدود نیست، بلکه به زیست با کیفیت و راحتی انسان در محیط شهری نیز مرتبط است. مناطق حاشیه‌نشین کشور اغلب از لحاظ معیارهای سلامت شهری با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند.
دکتر علی‌مهدی به دیدگاه اندیشمندان غربی نسبت به شهر و شهرنشینی نیز اشاره کردند. ایشان گفتند که این اندیشمندان اغلب نگاه مثبتی به زندگی شهری ندارند، چرا که در فضای مدرن شهری، ارتباطات سالم، نزدیک و اخلاقی کم‌رنگ هستند و شهر بیشتر فضایی برای کار و انباشت پول محسوب می‌شود.
در ادامه، ایشان به مفهوم «جغرافیای رفتاری» اشاره کردند و بیان داشتند: برخی فضاهای شهری، رفتار شهروندان را در جهت تقویت معیارهای سلامت شهری سوق نمی‌دهند. ایشان افزودند که در برخی شهرهای کشور، آلودگی بصری شدیدی مشاهده می‌شود؛ در حالی که در شهرهای مطلوب، رنگ‌ها به‌عنوان ابزاری برای هویت‌بخشی به مناطق مختلف شهر به‌کار گرفته می‌شوند. همچنین، آلودگی صوتی در شهرهای ایران بسیار بالاست. در تحقیق انجام‌شده در شهر قم، مشخص شد که آلودگی صوتی در محلات این شهر بسیار زیاد است و عامل عمده آن موتورسیکلت‌ها هستند. ایشان افزودند که در تعامل با یکی از شرکت‌های تولیدکننده موتورسیکلت، خواستار نصب قطعه‌ای کم‌هزینه در اگزوز این وسایل نقلیه برای کاهش صدا شدیم، اما متأسفانه همراهی نکردند.
دکتر علی‌مهدی همچنین به وجود عوامل متضاد با سلامت شهری در برخی محلات قم اشاره کردند. از جمله این موارد می‌توان به دکل‌های فشار قوی برق در محلات شرقی شهر قم اشاره کرد که به دلیل بیماری‎زایی آنها، نگران‌کننده است. در ادامه، ایشان به بررسی جزئیات مباحث سلامت شهری در مناطق هشت‌گانه شهر قم پرداختند.

در بخش بعدی، دکتر علی‌مهدی به شاخص‌های سلامت شهری در مناطق حاشیه‌نشین قم اشاره کردند. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده از برخی از این مناطق، شاخص‌هایی چون مسکن، جمعیت، آموزش، تغذیه و غیره در سطح بسیار پایینی قرار دارند. به‌عنوان مثال، میزان مصرف گوشت در این مناطق تنها نیم گرم در روز است، در حالی که میانگین مصرف لازم، هفت گرم در روز می‌باشد.
در پایان مباحث، دکتر علی‌مهدی اصلاح وضعیت مناطق حاشیه‌نشین را منوط به تأمین مالی طرح‌های مرتبط با این مناطق دانستند. ایشان اذعان داشتند که به دلیل کاهش قدرت اقتصادی اقشار متوسط و پایین، شاهد مهاجرت گسترده از مرکز به حاشیه‌ها برای تأمین مسکنی متناسب با توان مالی خانواده‌ها هستیم.
در پایان نشست، حاضرین دیدگاه‌ها و پرسش‌های خود را درباره مطالب ارائه‌شده از سوی دکتر علی‌مهدی مطرح کردند.